Denken in mogelijkheden en kansen

Samen met Jos Lichtenberg, emeritus hoogleraar aan de TU Eindhoven is Monique Donker het brein achter het Living LAB. “Ik ben studente geweest bij Jos,” licht ze toe. “Sinds zijn pensioen zijn we een samenwerking gestart om transities in de bouwsector te versnellen. Het Living LAB 040 is daar een voorbeeld van. Hij is niet het type om achter de geraniums te gaan zitten. Dat is maar goed ook, hij heeft zoveel kennis en ideeën. Sinds mijn afstuderen ben ik altijd met innovatie in bouw bezig geweest, waaronder aanjager van circulaire scholenbouw en innovatie in de woningbouw. En werkzaam van opdrachtgever tot en met industrie. In 2016 ben ik voor mezelf begonnen.”

Geen dingen doen waar je spijt van krijgt

Living LAB 040 is een gebied van 8.500 m², waar 119 woningen moeten verrijzen in buurtschap te Veld. De woningen komen in Duizend Morgen, Veldheuvel en Westrik. In Duizend Morgen, de buurtkamer, komen grondgebonden woningen (maximaal vier lagen hoog), in Veldheuvel de stadskamer. Hier bootsen ze stadskernen na en bouwen ze maximaal zes lagen hoog. “In Eindhoven zijn veel ontwikkelingen op het gebied van woningbouw,” legt Donker uit. “Het Living LAB 040 is ontstaan als reactie op de huidige aanpak om de woonopgave in de steden aan te pakken. We zien veel ontwikkelingen ingestoken vanuit de wooncrisis, waarbij we ons hardop afvragen of met de oplossingen die geboden worden, wel een antwoord wordt gegeven op de echte vraag en behoefte vanuit de maatschappij. Het is belangrijk om niet onder druk dingen te doen waar je over tien jaar spijt van hebt. We leven in een multi-crisis, het richten op slechts één aspect gaat niet helpen om te bouwen aan leefbare steden. Wij zijn er daarom van overtuigd, dat we de complexiteit moeten omarmen en samen ontdekken hoe we het wel met elkaar kunnen oplossen. Precies voor deze zoektocht is het Living LAB 040 bedoeld. Living LAB 040 is een particulier initiatief maar sloot mooi aan bij de ambities van de gemeente Eindhoven. Vandaar dat de gemeente ruimte biedt voor dit initiatief."

Tijd, budget en risico speelt nauwelijks een rol

Bij projectontwikkeling draait het normaal gesproken om tijd, budget en risico. Deze factoren spelen bij het LAB nauwelijks een rol. “Een nieuw concept heeft natuurlijk een langere aanlooptijd, tijd die er vaak niet is. Maar als het dan een succes is, dan kun je er wel mee door. Living LAB biedt de ruimte om volop te experimenteren en die tijd te nemen. Fouten maken hoort daar ook bij, want juist daar leer je van. Die ruimte is er. De bedoeling is dat we alles wat we hier leren ook weer verspreiden, zodat de markt er zijn voordeel mee kan doen. Daarbij richten we ons op de bouw zelf en op het verbeteren van wonen en leven in de stad.”

Hele leefomgeving meenemen

Living LAB 040 heeft een integrale benadering. “We kijken verder dan alleen de woningbouwopgave, we nemen ook de leefomgeving onder de loep zoals bijvoorbeeld de voedselvoorziening. Kandidaten die hier willen wonen vragen we actief bij te dragen aan de experimenten die we hier doen. Zo hebben we een burgerdenktank waar bewoners en andere geïnteresseerden in deelnemen. Deze bestaat uit vijftig mensen, maar er zijn zo'n 800 mensen die interesse hebben in de denktank, inclusief aspirant-leden. Want ook mensen die hier niet komen wonen vinden het leuk om mee te denken, daarom willen we de aspirant-leden dit jaar ook actiever gaan betrekken. Zo ontstaat het community-gevoel dat wij willen bewerkstelligen. Ook moeten bewoners een beetje avontuurlijk ingesteld zijn en achter het experiment staan, het kan best gebeuren dat ze tijdelijk even zonder verwarming zitten of dat hun voorgevel op een dag volledig vervangen wordt. Wat bijzonder is, is dat je ziet dat deelnemers aan de denktank nu al kleine initiatieven nemen bijvoorbeeld op het gebied van energieverbruik, in hun eigen en huidige omgeving. Dus Living LAB werkt eigenlijk al verder dan zijn fysieke plek, een leuke bijkomstigheid waar we niet op gerekend hadden.”

“

Living LAB werkt al verder dan zijn fysieke plek

R&D agenda

Maar welke bedrijven mogen nu deelnemen? “Bedrijven die bij ons aankloppen die willen experimenteren op relevante onderwerpen proberen wij een plek te bieden. Hier hebben we bouwrijpe grond voor beschikbaar. Het is belangrijk dat ze een duidelijke R&D agenda hebben. Hierbij gaat het naast de woningen zelf ook om paden, wegen en groen. Aan de andere kant hebben we ook zelf concepten die we willen testen, waarbij we op zoek gaan naar partijen om mee samen te werken, zoals bij ons nieuwe hoogbouwconcept ‘Het verhoogd Maaiveld’.

De bouw is een versnipperde wereld. Wij proberen partijen hier te verbinden, met als doel een verbetering van kwaliteit van leven in wijken en steden.” Een voorbeeld waar Living Lab 040 aan werkt is betere deelsystemen voor mobiliteit. De denktank geef telkens feedback op hoe het nu werkt. “Ook is er veel aandacht voor oplossingen voor geluidsoverlast,” vertelt Donker, “Als je compacter gaat wonen, hoor je meer van elkaar. Dat is een aandachtspunt. Ten eerste kun je meer van elkaar hebben, als je elkaar kent als buren, maar ook in de productontwikkeling verdient het aandacht.”

Projecten

Inmiddels zijn de eerste woningen op Living LAB 040 gerealiseerd. “Het gaat bij de bouw natuurlijk om de woningen zelf, maar ook om bijvoorbeeld energiestrategieën en werken met een verhoogd maaiveld.” Een voorbeeld van een lopend project zijn de woningen van Ferlem Helmond die zijn samengesteld uit 2d panelen waarin water en elektra al zijn geïntegreerd en die je in een handomdraai in elkaar zet. “Eigenlijk is Living LAB voor de bedrijven R&D op locatie,” aldus Donker, “ze krijgen gelijk de bewonerservaringen teruggekoppeld en ook wij zetten ons met onze R&D ervaring in om bedrijven te helpen versnellen."

Een ander project dat loopt is dat van een studententeam van de TU Eindhoven. “Team VIRTUe van de TU had een optopwoning ontwikkeld voor de Solar Decathlon competitie in Wuppertal. De woning, die ook in de prijzen viel, is inmiddels al drie keer opgebouwd en nu staat hij hier. Wat hierbij vooral spannend was, was de vraag hoeveel procent van de materialen van de woning kun je na verplaatsing niet meer gebruiken. Het bleek nog niet eens één container afval op te leveren en dat was eigenlijk vooral verpakkingsmateriaal.”

Een ander experiment betreft het werken met een verhoogd maaiveld. “Als je de hoogte in gaat met bouwen, krijg je vaak woontorens, waar het nogal anoniem wonen is. Als je bijvoorbeeld op de vierde of vijfde etage een straat en pleintje met tuinen realiseert, creëer je een plek waar bewoners elkaar kunnen ontmoeten. Maar hoe los je dat technisch op? Dat als voorbeeld van waar we mee bezig zijn."

“

We moeten het samen doen!

“We moeten het samen doen!” sluit Donker af. “We staan voor grote maatschappelijke opgaves: wonen, voedsel, voldoende beweging, betaalbaarheid, gezondheid. Daarom moeten we ophouden met naar elkaar te wijzen. Wij zijn allemaal slechts deelradertjes in een groter systeem in een complexe wereld. Het moet dus samen, en dat is wat we hier willen organiseren.”